Ăn uống thế nào, thần kinh thế nấy

Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng sẽ đem lại những lợi ích tốt cho sức khỏe - Ảnh: Claudia Totir

Có lẽ không có gì đáng ngạc nhiên khi sự cân bằng các chất dinh dưỡng là chìa khóa cho sức khỏe của não: Sự thiếu hụt hoặc dư thừa vitamin, đường, chất béo và axit amin có thể ảnh hưởng đến não và hành vi theo cách tiêu cực hoặc tích cực.

Thiếu hụt vitamin và khoáng chất

Sự thiếu hụt các vitamin và một số các khoáng chất khác có thể dẫn đến các bệnh về dinh dưỡng ảnh hưởng xấu đến não bộ ở người. Ví dụ, lượng vitamin B3/Niacin (thường có trong thịt và cá) trong chế độ ăn uống thấp sẽ dẫn đến bệnh Pellagra, một căn bệnh liên quan đến chứng mất trí nhớ.

Niacin cần thiết để biến thực phẩm thành năng lượng, bảo vệ các gene khỏi tác hại của môi trường và kiểm soát lượng gene được tạo ra. Khi thiếu các quá trình quan trọng này, các tế bào não hay còn được gọi là tế bào thần kinh, sẽ hoạt động sai và chết sớm, dẫn đến chứng sa sút trí tuệ.

Ngược lại, việc tăng cường hàm lượng Niacin đã được chứng minh là có thể giảm thiểu tác động của các bệnh thoái hóa thần kinh như Alzheimer (bệnh sa sút trí tuệ), Huntington (bệnh múa giật) và Parkinson (bệnh rối loạn thần kinh).

Điều thú vị là sự thiếu hụt Niacin do uống quá nhiều rượu có thể dẫn đến những tác dụng tương tự như những tác dụng được tìm thấy với Pellagra.

Chế độ ăn keto cho bệnh động kinh

Không phải tất cả sự thiếu hụt trong chế độ ăn uống đều có hại cho não bộ. Trên thực tế, một số nghiên cứu cho thấy những người mắc bệnh động kinh (là tình trạng tế bào não hoạt động không kiểm soát) có thể giảm số lượng các cơn co giật bằng cách áp dụng chế độ ăn kiêng không chứa carbohydrate, được gọi là chế độ ăn keto, trong đó 80% đến 90% calo thu được từ chất béo.

Carbohydrate là nguồn năng lượng ưu tiên cho cơ thể. Khi chúng không có sẵn (do nhịn ăn hoặc do chế độ ăn keto), các tế bào sẽ lấy nhiên liệu bằng cách phân hủy chất béo thành các hợp chất gọi là xeton. 

Việc sử dụng xeton để tạo năng lượng dẫn đến những thay đổi sâu sắc trong quá trình trao đổi chất và sinh lý, bao gồm mức độ hormone lưu thông trong cơ thể, lượng chất dẫn truyền thần kinh được sản xuất bởi não và các loại vi khuẩn sống trong ruột.

Các nhà nghiên cứu nghĩ rằng những thay đổi phụ thuộc vào chế độ ăn uống keto, đặc biệt là việc sản xuất hóa chất não cao hơn có thể làm giúp các tế bào thần kinh ổn định hơn và giảm mức độ của các phân tử viêm, có khả năng giảm các cơn co giật. 

Những thay đổi này cũng có thể giải thích lợi ích của trạng thái keto - thông qua chế độ ăn uống hoặc nhịn ăn - về chức năng và tâm trạng nhận thức.

Đường, chất béo bão hòa và thực phẩm cực đoan

Mức độ dư thừa của một số chất dinh dưỡng cũng có thể dẫn đến tác hại cho não. Ở người và động vật, việc tiêu thụ đường tinh chế và chất béo bão hòa để thúc đẩy ăn uống bằng cách gây mẫn cảm các tín hiệu nội tiết tố với não, tạo cảm giác no.

Thật thú vị là chế độ ăn này cũng làm giảm hệ thống hương vị, làm cho động vật và con người nhận thức thực phẩm ít ngọt hơn. Những thay đổi cảm giác này có thể ảnh hưởng đến sự lựa chọn thực phẩm, cũng như ảnh hưởng đến việc tận hưởng những hương vị thức ăn tuyệt vời.

Ví dụ, nghiên cứu cho thấy kem lạnh kích thích các dây thần kinh vị, nhưng sau hai tuần liên tục ăn kem, mọi người không còn cảm thấy ngon miệng nữa. Một số nhà nghiên cứu cho rằng việc bị mất cảm giác ngon miệng có thể làm tăng sự thèm ăn đối với các loại thực phẩm có chứa chất béo và đường hơn, tương tự như cách người hút thuốc thèm thuốc lá.

Thang đo thời gian

Một số loại thực phẩm có thể ảnh hưởng sâu sắc đến chức năng và hành vi của não nếu việc tiêu thụ diễn ra hàng giờ hoặc hàng ngày, trong khi một số thực phẩm khác phải mất vài tuần, vài tháng hoặc thậm chí nhiều năm mới có sự ảnh hưởng nhất định.

Ví dụ: Việc ăn một lát bánh có thể nhanh chóng thúc đẩy quá trình chuyển hóa Xeton làm tăng nguy cơ co giật ở người mắc bệnh động kinh. Ngược lại, phải mất nhiều tháng thiếu vitamin C để phát triển bệnh còi.